Guillermo del Toro bewees met titels als Pan’s Labyrinth en Hellboy films neer te zetten die zowel fantasierijk als duister konden zijn. Het zal je vast niet ontgaan zijn dat zijn nieuwste epos, The Shape of Water, genomineerd is voor maar liefs dertien Oscars. Weet deze film een Oscar waardige performance neer te zetten?

The Shape of Water speelt zich af tegen de tijdsgeest van de stad Baltimore in 1962. De Space Race is in volle gang, ook in Baltimore alwaar Elisa Esposito, samen met haar werkmaatje Zelda Delilah Fuller, als schoonmaaksters werken in een zwaar beveiligd onderzoekslaboratorium. Fuller en Esposito steunen elkaar door dik en dun, wat ook wel nodig is. Elisa kan namelijk niet praten, als gevolg van een tragische operatie in haar jeugd. Zij moet daarom vertrouwen op Zelda, een praatgrage zwarte vrouw die in het Baltimore van 1962 het ook niet makkelijk heeft. Het is echter de handicap van Elisa die later in de film juist een hulpmiddel gaat worden.

Elisa heeft buiten het werk om een goede vriend, Giles genaamd, die tevens haar naaste buurman is Samen gaan ze altijd naar een typisch Amerikaanse diner om diens cakejes te eten – ofschoon ze ze eigenlijk helemaal niet lekker vinden. Giles heeft ook zo zijn eigen moeilijkheden – Als illustrator van advertenties heeft hij moeite zijn baan te houden, en als homo zijnde in het licht van 1962 is hij gedwongen zijn ware aard voor velen verborgen te houden.

Zo draait het leven diens dagen af voor Elisa: schoonmaken in de fabriek, en in haar vrije tijd genieten van de aanwezigheid van Giles. Tot op een dag het laboratorium een bijzonder en vreemd wezen ontvangt, gevangen in de Zuid-Afrikaanse rivieren. Bijgenaamd ‘’The Asset’’ en gevangen door Colonel Strickland, gespeeld door Michael Shannon, spendeert het wezen zijn tijd in een watertank, aggressief dat het is naar iedereen die het benadert. Tot Elisa op een dag zelf een kijkje neemt bij de watertank en ontdekt dat het wezen menselijke trekjes vertoont, maar bovenal, dezelfde handicap lijkt te hebben als Elisa zelf. Een band ontstaat tussen ‘’The Asset’’ en Elisa, maar de overheid, gerepresenteerd door generaal Frank Hoyt, heeft andere plannen. Dit is tegen het zere been van een wetenschapper die in dezelfde faciliteit werkt als Elisa, Robert Hoffstetler genaamd. Deze wetenschapper opereert met een verborgen agenda, maar hij heeft algauw door wat Hoyt en Strickland van plan zijn, evenals Elisa.


Wat volgt, is een film die bij tijd en wijlen sterke contrasten opwerpt. Met typische jaren 50 en 60 muziek en set-pieces wordt een soort van ‘’retro-futurisme’’ geschetst die mij wel eens deed denken aan Bioshock. In de jaren 50 en 60 vonden er verscheidende bijzondere (en ook geheime) onderzoeken plaats en waren er ook veelvuldige UFO meldingen, waardoor het hele idee van een ‘’bijzonder wezen’’ niet eens zo onrealistisch klinkt. Echter tegen de nostalgische muziek gezet creert de film bewust een dissonantie tussen wat de kijker ziet, en wat de kijker hoort. Ook het karaktertype van Strickland is tegendraads. De man heeft een zeer typerend gezin met een vrouw die alles voor hem doet en twee kleine kinderen, levende in een typisch jaren 60 huisje. Het staat haaks op wat Strickland bij zijn werk doet, wat het ‘’retro-futurisme’’ van zojuist zal verklaren. Gevoelsmatig zou het verhaal ‘’mogelijk’’ kunnen zijn, maar door de zachtzoemende deuntjes op de achtergrond besef je als kijker altijd dat wat je ziet, eigenlijk nogal raar is. The Shape of Water legt nadruk op de ontwikkelingen uit de Space Race en weet accuraat het ‘’Ons tegen de Russen’’ sentiment weer te geven.

‘’The Asset’’ en Elisa leggen echter een belangrijke boodschap neer voor de kijker. Namelijk dat emoties, gevoelens, gedachten en communicatie universele gereedschappen zijn. The Asset, door Doug Jones, weet fantastisch een op het oog hulpeloos wezen weer te geven (En er daarbij ook geloofwaardig uit ziet) die communiceert in achterdocht, maar ook in onschuld. Sally Hawkins weet sterk weer te geven hoe het leven moet zijn voor een vrouw die niet kan praten, tezamen met een wezen dat niet normaal kan communiceren zoals mensen dat doen. Elisa benadert het dier net zoals Jane Goodall dat heeft gedaan met apen: Vanuit een voorzichtige nieuwsgierigheid. De interactie tussen deze twee is dan ook het hoogtepunt van deze film. Zij vertellen dat wie durft te luisteren in de stilte van de tijd, je uiteindelijk nieuwe muziek zult horen.

Ook Richard Jenkins en Octavia Spencer als Giles en Zelda leveren een sterke performance af. Giles en Zelda vertegenwoordigen de minderheden die in die tijd vaak bespot en beschimpt werden. Zo zal Giles, met zijn ietwat flamboyante gedrag en bijbehorende expressies, zijn gedrag duur moeten verkopen wanneer duidelijk wordt dat homo haat om de hoek ligt. Net als Elisa, voelt Giles zich uiteindelijk als verzwolgen door eenzaamheid, en realiseert hij zich dat Elisa misschien wel belangrijker voor hem is dan ‘’gewoon een’’ vriend. Zelda daarintegen heeft weliswaar haar eigen clubje vrienden op haar werk waar ze graag een sigaretje mee rookt, zij ontkomt echter niet aan de racistische ondertonen die vooral door Strickland worden geuit. Hoewel de film beide minderheden niet een volledig subplot meegeven, geeft The Shape of Water wel blijk van hun bestaan.


Hoffstetler en Strickland/Hoyt zijn daarintegen karakters die handelen uit tegengestelde belangen, deels ook uit patriottisme. Waar Hoffstetler zich vernuftig uit zijn benarde positie met het Politburo en de Sovjets dient te manoeuvreren, waarbij er overigens ‘’gewoon’’ in het Russisch wordt gesproken, heeft Strickland te maken met de druk van zijn generaal Hoyt. Iets waar Strickland helemaal niet op zit te wachten gezien zijn gezin en zijn wens om te stoppen met werken. Van alle ‘’koppels’’ die The Shape of Water tot een geheel vormen, zijn Hoffstetler en Strickland de meest klassieke karakters in het verhaal.

Toch is niet alles foutloos. Zo wordt het achtergrond verhaal van Giles onvoldoende uitgewerkt, en zijn homo achtergrond wordt niet echt meer benadrukt nadat je op de helft van de film bent. Het geeft mij de impressie dat zijn verhaal meer ‘’vulling’’ was dan dat het met het hoofdverhaal verbonden was. Ook Zelda verwordt tot niet meer dan een ‘’helper’’ van Elisa, en evenals met Giles, wordt haar achtergrond niet benadrukt. Hoewel de strekking duidelijk is dat Elisa, die gebarentaal moet gebruiken, de hoofdpersoon is, had ik graag gezien dat zowel Giles als Zelda meer nadruk kregen op hun achtergrond, zodat er een soort ‘’driehoek’’ zou ontstaan van hoe mensen van verschillende achtergronden dingen ervoeren.

Ook zijn er de nodige productie foutjes op te merken. Het wezen wordt gemonitord middels video camera’s, maar het wordt totaal niet uitgelegd hoe Elisa nooit verdacht raakt bij Strickland en zijn superieuren. Daarnaast was de interactie tussen The Asset en Elisa op het eind nogal vergezocht – Hoe paradoxaal dat ook klinkt. Hoewel ik nogal mee kan gaan in het idee dat mensen met gelijkwaardige handicaps kunnen verbroederen en zelfs emoties kunnen voortbrengen, stond ik wel even te kijken dat The Shape of Water vervolgens nog een stap verder ging. In mijn optiek niet geheel logisch, maar daar het een gestoorde take op een Disney film betreft, wellicht ook niet bedoeld om logisch te zijn. Del Toro heeft zich immers al bewezen graag de wat duistere krochten van het menselijk denken te willen tonen, en daar is The Shape of Water geen vreemde in.


Blijven we over met de vraag die ik in het begin stelde. Weet de film een Oscar waardige performance neer te zetten? Ondanks de eerdergenoemde kritiek puntjes is het antwoord volmondig JA. The Shape of Water creëert een bijzondere sfeer en vertelt een verhaal wat je ongetwijfeld al eens eerder hebt gehoord of gezien, maar vertaalt dit naar een boodschap dat ieder mens op aarde ter harte mag nemen. Namelijk dat er geen grenzen bestaan in de nieuwsgierigheid en de kennisdrang van mensen, en het voortdurende onderzoek naar de vraag wie wij eigenlijk zijn.

Is The Shape of Water daarmee zijn dertien Oscar’s waard? Daarvan zou ik zeggen dat dit niet het geval is. Daarvoor biedt de film net even te weinig diepgang. Maar zes, zeven Oscars zie ik ze absoluut winnen. Het zou een terechte erkenning zijn aan een film die, net als Pan’s Labyrinth, een unieke, doch herkenbare kijk geeft op de handicaps van ons als mens, en wat wij ermee doen om er mee om te kunnen gaan.